اگرچه فیدل در پیامش تأکید کرده بود که این انتقال قدرت به دلیل بیماری مزمن وی و به‌طور موقت خواهد بود، ولی تحلیلگران مسائل کوبا بر این باورند که فیدل کاسترو با این اقدام رسماً از قدرت کناره‌گیری کرده است و کوبا و از همه مهم‌تر ایالات متحده آمریکا باید خود را برای کوبای بدون فیدل کاسترو آماده کنند.
پنجمین نشست کمیته مرکزی حزب کمونیست کوبا در 8 جولای 2006 به خوبی نشان داد که نخبگان حکومتی درکوبا به منظور تعیین جانشین فیدل کاسترو گرد هم آمدند. فیدل کاسترو در این نشست همه را به فشرده کردن صفوف خود در کنار حزب کمونیست کوبا فراخواند.
سخنان کاسترو راه را برای جانشینی رائول کاسترو بازنمود. رائول کاسترو کمی قبل از این نشست در روز 14 ژوئن 2006 اظهار داشته بود:« فرمانده کل انقلاب تنها یک نفر است و تنها حزب کمونیست به عنوان نهادی که نگهبان انقلاب بوده و اتحاد کوبایی‌ها را در تمام دوران ها تضمین می‌کند، می‌تواند جانشین اعتماد مردم به رهبرشان باشد.
بنابراین برای این امر همه کار خواهیم کرد و هرچیز دیگری خیال پردازی است. جریان انتقال قدرت از فیدل کاسترو به رائول کاسترو از جایگاه قانونی و از رئیس حزب به مرد شماره دو حزب انجام شده است و حزب محور اصلی این انتقال است.
از این رو این انتقال جنبه قانونی دارد و کلیه ارکان حکومت باید از این تصمیم تمکین نمایند.» درکنار برگزاری نشست پنجم کمیته مرکزی حزب که راه را برای جانشینی رائول باز کرد، تصویب قانونی در تاریخ 9 ژوئن 2006 در مجلس کوبا، راه را برهر اقدام نظامیان معترض به انتقال قدرت از فیدل به رائول نیز بست.
براساس قانون جدید، نظامیان رده پایین می‌توانند با اقدامات فرماندهان نظامی که در جهت مخالفت با حکومت مرکزی است، مخالفت و از آن تمرد نمایند. بدین ترتیب تمرد سربازان از فرماندهی که بخواهد بدون مجوز حکومت مرکزی، فرماندهی نیروهای نظامی، واحدها یا پست‌های نظامی، سرکردگی مردم، کشتی‌ها و هواپیما‌های جنگی را برعهده بگیرد، قانونی است.
دو رخداد فوق در کنار نفوذ رائول کاسترو در بدنه دولت و ارتش موجب شده بود تا از دیر باز از رائول کاسترو به عنوان جانشین فیدل کاسترو یاد شود. برایان لتل تحلیلگر برجسته آمریکایی در مورد کوبا چنین اظهار داشته است: «تغییر جایگاه قدرت در کوبا از هم اکنون آغاز شده است و این انتقال قدرت در دستان رائول کاسترو است.
وی در حال حاضر، اهرم‌های اصلی قدرت در کوبا را در دستان خود دارد. پس از مرگ فیدل کاسترو انقلاب کوبا تنها بر روی شانه‌های یک مرد (رائول کاسترو) قرار خواهد گرفت. رائول کاسترو نیروهای مسلح، سرویس‌های امنیتی و بخش اعظم اقتصاد کوبا را تحت کنترل خود دارد.»
دقت و تحلیل وقایع شش ماهه گذشته کوبا نشان از این دارد که هیأت حاکمه کوبا با عنایت به وضعیت جسمانی فیدل کاسترو و احتمالاً گزارش پزشکان که امکان رهبری را برای وی میسر نمی‌دانستند، پروژه جانشینی را با دقت برنامه‌ریزی و به اجرا گذارده‌اند و در این میان همکاری داوطلبانه فیدل کاسترو قابل ملاحظه است.
در وضعیت فعلی، کوبا در موقعیت بسیار حساسی قرار گرفته است. تحلیلگران بر این باورند که بازگشت فیدل کاسترو به حکومت، غیر قابل تصور است. اکنون کوبا در دستان رائول و طرفدارانش قرارگرفته است.
سلامتی کاسترو و ارتباط آن با آینده
در حالی‌که وضعیت جسمانی فیدل کاسترو در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و مخالفین وی به‌ویژه دولت ایالات متحده آمریکا سعی دارند تا وضعیت جسمانی کاسترو را وخیم جلوه دهند.
دولت هاوانا هر بار با شدت گرفتن این شایعات، عکس هایی از وی را منتشر می کند تا به افکار عمومی اطمینان بدهد که سایه های فیدل کاسترو همچنان بر سر کوبای سوسیالیست باقی است.
در حالی که این بازی اوج گرفتن شایعات و چاپ عکس‌ها از سوی دو طرف همچنان ادامه دارد، تحلیلگران بر این باور تأکید دارند که در قید حیات بودن و یا نبودن فیدل کاسترو دیگر موضوع اصلی دولت کوبا نیست، زیرا پروژه انتقال قدرت از فیدل به جانشین وی به خوبی کامل شده است و دولت کوبا اکنون در مرحله‌ای است که باید سیاست‌های خود را برای کوبای بعد از فیدل کاسترو انتخاب و تنظیم نماید.
سناریوهایی برای آینده
رائول کاسترو از موقعیت برگزاری اجلاس غیر متعهدها در سپتامبر سال جاری برای شناسایی دولت جدید و تثبیت موقعیت بین‌المللی نظام سوسیالیستی کوبا استفاده کرد. در این حال، ایالات متحده آمریکا و اپوزیسیون خارجی با استقبال از حذف فیدل کاسترو از صحنه سیاسی کوبا بر این باور هستند که حذف کاسترو به عنوان کاریزمای تاریخی از صحنه سیاسی این کشور و منطقه، راه را برای اجرای برنامه‌های هدایت کوبا به سمت دموکراسی باز خواهد کرد.
در این موقعیت، دولت کوبا دو راه در پیش رو خواهد داشت:
1 - همراه شدن با نسیم اصلاحات در کشور به‌منظور جلوگیری از فروپاشی نظام و اضمحلال هیأت حاکمه. در این سناریو واگذاری امتیازات محدود به جامعه مدنی و عامل خارجی (ایالات متحده آمریکا) در رأس اولویت‌ها قرارخواهد گرفت. محیط واگذاری امتیازات، محیط سیاست خارجی و برخی از اصلاحات اجتماعی است .در این مدل، کوبا از مدل امپریالیست ستیزی خارج می شود و موضعی معتدل‌تر خواهد گرفت.
2 - مقاومت و مخالفت با موج اصلاحات در کشور به‌منظور جلوگیری از سست شدن پایه‌های نظام سوسیالیستی و فروپاشی نظام و ساختار قدرت در کشور. در این مدل، بروز آشوب‌ها و مخالفت‌های خارجی و همین‌طور دخالت خارجی می‌تواند اتفاق بیفتد.
دغدغه‌های زمامداران جدید
در حالی‌که انتقال قدرت در کوبا کاملاً قطعی و تکمیل شده است، ژنرال رائول کاسترو، رئیس فعلی دولت کوبا در صورتی‌که بخواهد در پیشاپیش رژیم باقی بماند، به دلیل این‌که فاقد کاریزمای رهبری همچون فیدل است، نمی‌تواند باوضعیت موجود داخلی به حکومت ادامه دهد. لذا مجبور به اصلاحاتی در هسته سیاست‌های پیشین است.
در غیر این صورت با چالش‌های بزرگی از سوی اپوزیسیون داخلی و خارجی روبرو خواهد شد. کارشناسان عقیده دارند که هر دولتی نمی‌تواند در کوبای پس از فیدل کاسترو به حکومت ادامه دهد، زیرا با الگوهای فعلی، ارائه امکانات به مردم میسر نمی شود.
کارشناسان معتقدند که الگوی چینی شاید مرجع مناسبی برای کوبا باشد. واقعاً نمی‌توان حدس زد رائول هنگامی‌که تنها بماند چه کار خواهد کرد. وی در دهه 80 برخی از اصلاحات اقتصادی را در کوبا اعمال کرد. دولت آینده کوبا باید بیشتر، کشور خود را به روی سرمایه‌گذاری خارجی و مشاغل خصوصی باز کند.
به‌منظور حفظ حاکمیت فعلی، عناصر حکومت باید اتحاد درونی خود را حفظ نمایند. در غیر این صورت حاکمیت از درون نظام با فروپاشی روبرو خواهد شد. با عنایت به این مهم، عناصر حکومتی و حزبی باید به رائول به عنوان نماد وحدت درون نظام وفادار بمانند. هسته اصلی این وحدت نظامیان هستند.
وحدت نظامیان به رائول این امکان را خواهد داد تا مخالفین درون نظام را سرکوب نماید. در صورت عدم وحدت داخلی در کوبا سرعت فروپاشی بسیار بالا و غیر منتظره خواهد بود. شرایط فعلی حاکی از این است که نظامیان به رائول وفادار خواهند بود و جناح نظامیان در داخل حکومت تقویت خواهد شد.
فرانک مورا، از کالج ملی جنگ فلوریدا در این زمینه گفته است:« اولین انگیزه اتحاد نظامیان، ترس آن‌ها از آینده است، یعنی ترس به‌خاطر از دست دادن همه چیز در صورتی‌که با یکدیگر درگیر بشوند.» در مورد آینده و نحوه برخورد ایالات متحده آمریکا با رائول کاسترو هنوز علائم روشنی از سوی واشنگتن داده نشده است.
واشنگتن ترجیح می‌دهد تا موضع‌گیری در این مورد را به بعد از خبر رسمی مرگ فیدل کاسترو موکول نماید. لیکن با توجه به نقش قابل توجه اپوزیسیون مستقر در میامی و نفوذ آن‌ها نزد مقامات آمریکایی، بعید به نظر می‌رسد که رژیم کوبا حتی درصورت اجرای برخی از اصلاحات سیاسی و اقتصادی، مورد استقبال دولت ایالات متحده آمریکا قرار گیرد.
آمریکا به خوبی می‌داند که جای هیچ سازشی با حکومت سوسیالیستی در هاوانا باقی نمانده است و مرگ فیدل کاسترو، آغاز مجموعه ای از اقدامات برعلیه دولت کوبا خواهد بود، مگر این‌که اصلاحات کوبا آن‌چنان باشد که منجر به تکرار تجربه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی گردد.
دورنمای آینده تشنج زدایی
درحالی‌که زمامداران هاوانا همچنان بر ادامه راه سوسیالیسم تأکید و وفاداری خود را به آرمان‌های فیدل کاسترو اعلام کرده‌اند، سخنان رائول کاسترو جانشین رئیس‌جمهور کوبا در مراسم رژه نظامی ارتش کوبا مبنی بر اعلام آمادگی برای مذاکره با آمریکا نشان از جهت‌گیری جدید سیاست خارجی کوبا برای تشنج زدایی با آمریکا دارد.
به‌دنبال این اعلام آمادگی، یک هیأت از سناتورهای آمریکایی به کوبا سفر کرد و با مقامات آن کشور دیدار نمود. سخنگوی این هیأت پس از انجام دیدار سه روزه خود از هاوانا تأکید کرد که علی‌رغم عدم قبول مقامات دولت کوبا گفت‌وگو میان ایالات متحده و این کشور آغاز شده است.
سخنگوی هیأت نمایندگان آمریکایی گفت:« عدم تشکیل جلسه با رائول کاسترو نشان می‌دهد که دولت کوبا آماده قبول شروع یک دوره جدید نیست.» با این‌حال ابراز امیدواری نمود که سیاست فعلی دولت آمریکا که نوعی جنگ سرد است، خاتمه یابد.
جف فلیک، نماینده آریزونا گفت:« ما از رائول کاسترو درخواست ملاقات نمودیم. اما این ملاقات انجام نشد. فکر می‌کنم که گفت‌وگو آغاز شده و با ورود بزرگ‌ترین هیأت آمریکایی به کوبا در طول نیم قرن گذشته راه برای ورود هیأت‌های جدید باز شود.»
بیل دلاهانت، نماینده ماساچوست گفت:« الان بهترین زمان برای پیشبرد گفت‌وگوها است. اکنون لحظه‌ای تاریخی برای برقراری روابط دوجانبه در یک مسیر جدید و خاتمه دادن به یک سیاست شکست خورده 50 ساله است.»
اگرچه روند گفت‌وگوها بین آمریکا و کوبا آغاز شده است، ولی به‌نظر می‌رسد دو طرف هنوز از آمادگی کامل برخوردار نیستند. توماس شانون، معاون وزارت امور خارجه آمریکا برای آمریکای لاتین گفت که ایالات متحده درباره وضعیت موجود در کوبا اظهار داشته است تا زمانی‌که فیدل کاسترو در قید حیات است، امیدی به بروز تغییرات وجود نخواهد داشت.
دولت بعدی کوبا باید دولتی باشد که به سوی آینده گام بردارد. اما نشانه‌های روشنی از این‌که این دولت چه راهی را خواهد پیمود وجود ندارد. باید صبر کنیم ببینیم چه رخ می‌دهد. اطلاعات دقیقی در مورد سلامتی فیدل کاسترو در اختیار نیست.
هنوز هیچ اصلاح طلبی را در دولت کوبا شناسایی ننموده ایم، اما همه چیز نشان از این دارد که بدنه دولت کوبا پس از قدرت گرفتن رائول کاسترو ارتدوکس شده است.
وی گفت:« موضع رسمی آمریکا این است که دولت کوبا اول باید با مردم خود گفت‌وگو کند و تا زمانی‌که انتقال دموکراتیک شروع نشود نزدیکی آمریکا به این کشور صورت نخواهد گرفت.»
